Psychologische veiligheid bepaalt of medewerkers zich vrij voelen om ideeën te delen, fouten toe te geven en elkaar aan te spreken — zonder angst voor negatieve gevolgen. Maar wat als deze veiligheid onder druk komt te staan? Wanneer leiders, bewust of onbewust, gedrag vertonen dat de werkcultuur vergiftigt? Dit artikel duikt in de impact van psychologische veiligheid, het risico op toxisch leiderschap en de cruciale rol van feedback en zelfreflectie.
Psychologische veiligheid
In een psychologisch veilige werkomgeving kunnen medewerkers zichzelf zijn en optimaal bijdragen. Dit betekent dat ze zich gehoord en gezien voelen, vrij zijn om fouten te maken en effectief kunnen samenwerken. Onderling vertrouwen en een open cultuur zijn hierbij cruciaal. Wanneer psychologische veiligheid ontbreekt, ontstaat angst om het woord te nemen, neemt innovatie af en groeit de kans op ongezonde teamdynamieken.
Wat gebeurt er onder druk?
Wanneer mensen onder druk staan, laten ze vaak een onverwachte kant van zichzelf zien. Gedrag dat onder normale omstandigheden effectief is, pakt dan ineens disfunctioneel uit. Een kwaliteit kan zo een toxic worden. Dat geldt voor iedereen, maar zeker voor mensen met invloed, zoals het (top)management. Toxisch gedrag beschouwen we als de onbewuste gedragingen die ten grondslag liggen aan een onveilige situatie. Met andere woorden: toxisch gedrag staat haaks op psychologische veiligheid.
Leiderschap en psychologische veiligheid
Leiderschap speelt een doorslaggevende rol in de mate van psychologische veiligheid binnen een organisatie. Niet alleen in goede tijden, maar juist wanneer de druk toeneemt. Onder hoge druk komt ongewenst gedrag sneller naar de oppervlakte. Dit kan variëren van micro-managen en besluiteloosheid tot destructieve patronen zoals narcisme en meedogenloosheid.
Uit onderzoek blijkt dat macht minder opmerkzaam en empathisch maakt en dat het kan leiden tot zelfoverschatting en wegvallen van remmingen. Eigen onderzoek heeft bovendien aangetoond dat deze eigenschappen inherent zijn aan de persoon zelf en daarom al vroeg in de carrière waarneembaar zijn.
Hoe toxisch gedrag een organisatie ondermijnt
Tot 50% van de leidinggevenden ontspoort vroeg of laat in hun carrière en kan gedrag vertonen waar anderen last van hebben. Over het algemeen kunnen we stellen dat leiders op twee manieren kunnen ontsporen:
- Disfunctioneel leiderschap: leiders stellen zaken uit, vermijden confrontaties, micromanagen of raken de grip op hun team kwijt.
- Destructief leiderschap: leiders vertonen machtsgedreven gedrag, waarbij narcisme, manipulatie en meedogenloosheid centraal staan.
Wanneer ontspoord gedrag niet wordt bijgestuurd, kan het zich vastzetten in de bedrijfscultuur. Zo kan het leiden tot een onveilige werkomgeving met een lage betrokkenheid en hoge uitstroom tot gevolg.
De kracht van feedback en bijsturing
Het moge duidelijk zijn: onder druk kan iedereen ontsporen – en zeker mensen met invloed. Wanneer dit niet wordt bijgestuurd, met bijvoorbeeld coaching, vergroot dit de kans op een toxische werkomgeving. De noodzaak om een gezonde feedbackcultuur te implementeren is daarom groot. Echter, het creëren en behouden van een cultuur waarin men zich kwetsbaar kan opstellen, blijkt lastig. Omwille van allerlei redenen is het lastig om feedback te geven aan mensen die naast je staan, laat staan aan mensen die boven je staan.
De weg naar een veilige werkomgeving
Hoe zorg je als bestuurder voor een cultuur waarin psychologische veiligheid gewaarborgd blijft? Dit vraagt om een structurele aanpak waarbij inzicht, training en monitoring samenkomen. Effectieve organisaties zorgen ervoor dat psychologische veiligheid een doorlopend gespreksonderwerp is —niet alleen in crisistijd, maar als integraal onderdeel van hun beleid.
TENEA Executive Services ondersteunt organisaties bij deze uitdaging met geavanceerde instrumenten die voorspellen hoe leiders zich onder hoge druk gedragen en welke risico’s dat met zich meebrengt. Onder andere met de Kumara Challenge – een serious leadershipsgame, waarmee een helder en realistisch beeld van natuurlijk leiderschapsgedrag wordt verkregen.
Ook biedt onze Toxics-analyse diepgaand inzicht in de schaduwzijden van leiderschap en helpt deze bestuurders en toezichthouders hun strategisch bewustzijn en zelfinzicht te vergroten. Door verborgen patronen bloot te leggen, versterken we de effectiviteit van leiders en voorkomen we valkuilen die de organisatie kunnen schaden. Zo bouwen we samen aan toekomstbestendig en veerkrachtig leiderschap.
Verder praten?
Als onafhankelijk adviesbureau helpt TENEA om de ware kwaliteiten en potentie van leiders en leiderschapsteams op het hoogste niveau bloot te leggen. Met onze diepgaande kennis van boardroompsychologie, gecombineerd met de nieuwste wetenschappelijke en technologische inzichten, bieden we objectieve en innovatieve oplossingen. Meer weten? Neem contact op met één van onze Partners.
