Blog #5 over Paradoxaal Leiderschap
Een metafoor een koevoet kan zijn. Daarmee eindigde mijn vorige blog. Met een koevoet forceer je met geweld een slot. Nu roep ik niet op tot geweld, dit gaat over een geheim of een schat die verborgen ligt in een kastje waarvan de eigenaar de sleutel niet kan vinden. Met diens toestemming mag je als psycholoog dan een slot forceren en samen kijken naar wat er in het kastje ligt.
Welk verhaal vertellen mensen zichzelf
Om vrije keuzes te kunnen maken in je leven, is het waardevol om je eigen ‘innerlijke overtuigingen’ te kennen. Het gaat er daarbij om dat mensen zich bewust worden van ‘het verhaal dat zij aan zichzelf vertellen over wie zij zijn’. In dat verhaal onderscheid maken tussen twee soorten ‘moeten’ (zie blog 4) is een goed begin. Als het onderscheid tussen ‘functioneel moeten’ en ‘moreel moeten’ duidelijk is, kan een volgende stap gezet worden.
Prestatienorm
Een voorbeeld. Je kunt van jongs af aan de overtuiging hebben dat presteren de basis is voor jouw zelfstandigheid en onafhankelijkheid. Die norm brengt menigeen tot een leaseauto en een goed salaris, maar ook tot spanning: hoofdpijn, tobben en een verstoorde balans tussen werk en privé. Zo’n prestatienorm zien als ‘de waarheid’ kan uitmonden in gemiddeld 6,5 dag per week bezig zijn met werk en kribbig omgaan met je eigen partner en kinderen.
Willen en moeten
Het is waardevol om het onderscheid te kennen tussen wat je in die situatie vanuit je eigen waarden wil doen. En wat de impliciete eisen zijn waar je vanuit te strakke normen aan denkt te moeten voldoen. Zo’n gedragspatroon loslaten blijkt ongelooflijk taai. Je bent eraan verslaafd. Stoppen vergt vaak meer dan het rationele besef dat doorgaan met te veel werken toch wel erg schadelijk is.
Zonder te willen simplificeren: een stap verder zetten dan rationeel weten dat je iets doet wat je niet meer wil doen, kan getriggerd worden door het ontdekken van de schat in het kastje: jezelf beter leren kennen. Door bewust te ervaren en te voelen, dat je te strakke normen over hoe hard je denkt te moeten werken, daadwerkelijk kan loslaten. En die ervaring kan gaan borgen als nieuwe innerlijke overtuiging.
Ervaren gaat altijd gepaard met emotie. Inzicht is goed, daarbij ook iets voelen is beter. Een metafoor kan die emotie vrij maken.
Letterlijk kijken naar waar je staat
Een bijzondere vorm van metaforen die voelbaar kunnen maken wat er aan de hand is, zijn playmobilpoppetjes en wat andere attributen zoals stenen, blokjes en touwtjes. Dit is opstellingswerk in de traditie van systemisch werken met objecten. Dit maakt het mogelijk om letterlijk te kunnen kijken naar waar je staat, welke last je op je schouders draagt, waar de verbinding met anderen verbroken wordt, waar je naar toe wil maar er niet kunt komen omdat er een blokkade in de weg zit.
Door dit direct voor je te zien, beleef je je eigen situatie heel anders dan door te analyseren hoe je over je situatie denkt. Dit kan een echte doorbraak zijn. Het rationele weten, wordt aangevuld en verrijkt met de emoties die achter het slot van verstikkende normen verborgen blijven. Als je die onder ogen kunt zien, maakt dat ruimte om andere keuzes te maken.
In mijn volgende blog: wat een metafoor niet kan.
